Wie van lezen houdt en met name geschiedenis, mythologie en cultuurhistorie weet dat sinds mensenheugenis culturen onderhevig zijn aan verandering. Een ander wederkerend thema tijdens en na een verandering in een cultuur zijn de verhalen. Door het vertellen van verhalen ervaren mensen de beleving van de ander, reflecteren hieraan door het onderzoeken van hun eigen beleving en wordt de verandering opgenomen of geabsorbeerd in hun eigen systeem. Als mensen spreken over de ramp op 9/11 in Amerika dan wordt vaak de vraag gesteld: ‘Weet jij nog waar je was?’ En de verhalen beginnen… 9/11 was het begin van een enorme wereldwijde verandering die nog tot op de dag van vandaag voortduurt en culturen over de hele wereld raakt.
Culturen veranderen voortdurend, het is een volkomen normaal sociaal verschijnsel en weerstand bij verandering bestaat niet. Wel is er scepsis, nieuwsgierigheid maar ook onbevangenheid.
Om cultuurverandering in organisaties te beschrijven, onderzoeken of te begrijpen is het waardevol om te kijken naar het belangrijkste onderdeel van dit geheel: de mens. Niet de mens als solitair wezen maar de mens als onderdeel van de groep. Binnen organisaties bestaan groepen mensen. Je kunt het ook omdraaien. Waar groepen mensen zijn, ontstaan organisaties. Daarvoor hoef je alleen maar naar de geschiedenis te kijken. Kijk naar de Vikingen, de Romeinen, de religieuze groeperingen en ook naar de inheemse stammen. Elk een eigen stamhoofd, eigen rituelen en spelregels. Als je groepen wilt begrijpen, beïnvloeden, veranderen of sturen, dan zul je moeten begrijpen hoe zij zich bewegen. Je zult je moeten afvragen: ‘Wat speelt zich werkelijk af in de dynamiek van organisaties?’ In de rangorde, de gedragspatronen, rituelen, onderlinge relaties en verhalen. Je moet het verschil willen zien tussen de formele organisatiestructuur en de informele machtsbronnen. Je moet willen weten hoe je terugkeert tot de bron, de essentie en de bedoeling van de organisatie. Je moet bereid zijn om tijd te steken in het vinden van de informele leiders die met hun eigen spelregels (rituelen), verhalen en invloedsstructuren een geplande organisatieverandering kunnen boycotten of stimuleren. Deze know-how is onmisbaar om tot duurzame cultuurveranderingen te komen of een sterke organisatiestructuur neer te zetten en te stabiliseren. Échte verandering is een collectieve gedragsverandering, waarbij de diepgaande kennis van de gedragspatronen en de niet uitgesproken waarheden, cruciaal is.
In dit kader wil ik graag het boek Corporate Tribes van Daniëlle Braun en Jitske Kramer noemen. Voor mij was het buitengewoon interessant om te lezen hoe mijn visie keer op keer versterkt werd in dit boek. Mijn interesse voor de Vikingen, hoe zij omgingen met de stam (organisatie) en met veranderingen (nieuwe landen, andere geloven) zag ik beschreven in dit boek. Weliswaar met andere stammen maar vrijwel identieke rituelen en rites de passages. Overgangsrituelen die veel volken hebben en die dikwijls gebruikt worden om de overgang van kind naar puber of jongen naar man of adolescent naar volwassenen te markeren. Ze zijn divers en soms ronduit bizar. Maar ook zo krachtig dat ze zorgen dat mensen écht overstappen naar de nieuwe, andere vorm en niet meer in oud gedrag vervallen. Je kunt hierbij denken aan de musical van groep 8, een barmitswa of baptmitswa en ook de dienstplicht. Bij de oude volken of inheemse stammen gaat het er vaak minder liefelijk aan toe. Bij het proces van jongen naar man worden jongens vaak door moeders een stam uitgejaagd. Vervolgens gaan ze met een sjamaan of medicijnman naar een tent of hut in de bush. Daar leren ze jagen, doden, met geld en vrouwen omgaan en ook hygiëne. Meestal worden ze dan besneden. Als ze na verloop van tijd terugkeren in het dorp moeten ze een test doorstaan, een soort examen. Dit is vaak een pijnlijk iets, waarna ze ‘geslaagd’ zijn en een man geworden zijn. Er heeft dan voor een hele groep een verandering plaatsgevonden. De jongens hebben geleerd in the bush, de ‘in between’ tijd, hoe ze man moeten zijn. Daar kunnen we als organisatie veel van leren. Laten we elkaar verhalen vertellen, hoe het is om te horen dat we gaan veranderen. Als we in de bush zijn, de ‘in between’ fase, wat we dan leren en als de verandering gerealiseerd is. Hoe het vroeger was en wat we nu hebben. Laten we dat doen!